Norveççe Artikeller - Artikkel på norsk

Norveççe dilbilgisinde artikeller, kelimelerin ait olduğu sınıfları belirleyen ve determinativ başlığı altında yer alan ögelerdir. Türkçe'de "Avrupa dillerinde belirtme edatı" olarak da bilinen artikeller, "determinativ" kelimesi Norveççe'den çevrildiğinde, "belirteç" veya "belirleyici" başlığına ait ögeler olarak karşımıza çıkıyor. Ülkemizde genellikle Almanca dilinin zorluklarından biri olarak bilinen artikeller Norveççe dilinde de mevcutlar. Peki nedir bu artikeller, gelin beraber bakalım.

hankjønn - maskülen / hunkjønn - feminen / intetkjønn - nötr

entall - tekil / flertall - çoğul

ubestemt - belirsiz / bestemt - belirli

Artikeller, ait oldukları ismin bazı belirli/belirsiz veya yeni/eski bilgilere atıfta bulunup bulunmadığını belirtir. Belirsiz artikel, ismin atıfta bulunduğu göndergenin daha önce belirlenmediğini veya belirtilmediğini gösterir. Belirli artikel ise bağlamda görünen veya daha önce bahsedilen bir referansa atıfta bulunmak için kullanılır.

Belirsiz Formda Tekil Artikeller

Öncelikle bilmeniz gereken Norveççe'de "bir" anlamına gelen üç adet artikel bulunduğudur:

en - (maskülen)

ei - (feminen)

et - (nötr)

Hangi isimlerde hangi artikellerin kullanıldığının mantıklı bir açıklaması bulunmamaktadır ve maalesef bunları öğrenmenin yolu ezberden geçiyor. Artikel kullanımını örneklendirecek olursak, aşağıda vereceğim üç kelimeyi ele alalım:

gutt - erkek çocuk

jente - kız çocuk

glass - bardak

Bu kelimelerin ne anlama geldiğini öğrendik fakat cümle içinde "bir kız çocuğu" ya da "bir bardak" demek istiyoruz. Peki bu nasıl olacak derseniz, işte o noktada artikeller, isimlerin önüne gelerek vermek istediğimiz anlamı oluşturuyorlar: 

en gutt - bir erkek çocuk

ei jente - bir kız çocuk

et glass - bir bardak

Norveççe'de, "en", "ei" ve "et" artikelleri, "en gutt", "ei jente", "et glass" gibi, isimlerin önüne geldikleri formda belirsiz artikeller olarak kabul edilirler. Bunun mantığını şu şekilde kavramanız kolay olacaktır: Bir bardak su istediğiniz zaman spesifik olarak talep ettiğiniz bir bardak yok, herhangi bir bardakta su talep ediyorsunuz.

et glass vann - bir bardak su

Jeg vil ha et glass vann, takk - Bir bardak su alacağım, teşekkürler

Artikel Düşmesi

Norveççe'de bazı durumlarda artikeller cümleden düşürülebilir. Bu durum isim sözcüğünün, konunun geçmişte ne olduğunu/şimdiki zamanda olduğunu/gelecekte ne olacağını belirttiği durumlarda geçerlidir. Özellikle meslek belirtirken artikel bu şekilde atılır. Örnek verelim:

Jeg er student - Ben öğrenciyim

Jeg er en student 

Üzeri çizili olan cümledeki kullanım kulağa yanlış gelmese de, dilde ilk cümledeki kullanım mevcut. Cümleyi artikelle kursanız da anlaşılırsınız fakat üstteki şekilde kurmanız en doğrusu olacaktır.

Mesleğin önünde sıfat bulunuyorsa artikel kullanılmalıdır:

Jeg er en flink student - Ben iyi bir öğrenciyim

Eğer isim sözcüğü, özneden başka bir kişi hakkındaysa artikel kullanılmalıdır.

Vi trenger en lærer - Bizim bir öğretmene ihtiyacımız var

Belirli Formda Tekil Artikeller

Artikelleri belirsiz formda olan "en gutt", "ei jente" ve "et glass" gibi, belirli bir kişi, eşya, vb. ne olursa olsun bir çekim ekiyle ifade edilir.

Belirli formda olan tekil artikellerin çekimlenirken genel olarak izledikleri kural şu şekilde:

-Hankjønn, yani maskülen artikele sahip isimlerin sonuna "-en" eki gelir.

en gutt/gutten - bir erkek çocuk/(belirli bir) erkek çocuk

Eğer ismin belirsiz formu "-e" ile bitiyorsa, kelimenin sonuna sadece "-n" eki gelir.

en pose/posen - bir poşet/(belirli bir) poşet

-Hunkjønn, yani feminen artikele sahip isimlerin sonuna "-a" eki gelir.

ei seng/senga - bir yatak/(belirli bir) yatak

Eğer ismin belirsiz formu "-e" ile bitiyorsa, sondaki "-e" atılır ve yerine "-a" eki gelir. 

ei jente/jenta - bir kız çocuk/(belirli bir) kız çocuk

-Intetkjønn, yani nötr artikele sahip isimlerin sonuna "-et" eki gelir.

et glass/glasset - bir bardak/(belirli bir) bardak

Eğer ismin belirsiz formu "-e" ile bitiyorsa, sondaki "-e" yerinde kalır ve yanına "-t" eki gelir.

et eple/eplet - bir elma/(belirli bir) elma

Belirli artikellerden cümle içerisinde örnek verecek olursak:

Jeg hører en gutt. Gutten synger - Bir erkek çocuğu görüyorum. Erkek çocuğu şarkı söylüyor

Jeg ser ei jente. Jenta er vakker - Bir kız görüyorum. Kız güzel

Jeg vil ha et glass vann, takk. Glasset er knust - Bir bardak su alacağım, teşekkürler. Bardak kırık

Örneklerde verilen ilk cümledeki belirsiz artikel, yeni bir göndergeyi tanıtmak için kullanılırken, ikinci cümlelerde "gutt" kelimesine sonradan eklenen "-en" eki, "glass" kelimesine sondan eklenen "-et" eki, "jente" kelimesine sondan eklenen "-a" eki olan belirli artikel, daha önceden bahsedilen göndergeyi betimlemek için kullanılır.

-Birinci örnekteki ilk cümlede bir erkek çocuğu duymaktan bahsederken, ikinci cümlede artık spesifik olarak o çocuğun şarkı söylediğinden bahsedilmekte.

-İkinci örnekteki ilk cümlede bir kızı görmekten bahsederken, ikinci cümlede artık spesifik olarak o kızın güzel olduğundan bahsedilmekte.

-Üçüncü örnekteki ilk cümlede, içinde geleceği bardak önemsiz olacak şekilde bir bardak su isterken, ikinci cümlede zaten önümüzde olan spesifik bir bardağın kırık olmasından bahsedilmekte.

Örneklerdeki cümleler anlam olarak yan yana gelince biraz tuhaf da olsa, belirsiz ve belirli artikel formlarının farkının kolay görüntülenebilmesi adına böyle bir örnek net olmuştur diye düşünüyorum.

Direkt olarak içine böyle dalınca biraz kafa karıştırıcı görünebilir, o yüzden İngilizce üzerinden örnek vererek işi kolaylaştıralım isterseniz. Aslında İngilizce'de de, Almanca ve bazı Latin kökenli dillerin yanı sıra artikel bulunuyor. Fakat bu artikeller cinsiyet barındırmadıkları için zorlanılacak bir yanları olmuyor. İngilizce'de artikel olarak, "prepositional phrases" dediğimiz edat tamlamaları karşımıza "a", "an" ve "the" şeklinde çıkıyor. Yukarıdaki örnek üzerinden gidelim:

Jeg ser ei jente - I see a girl

Jenta er vakker - The girl is beautiful

Norveççe'deki "en", "ei", "et" belirsiz artikelleri, İngilizce'de belirsiz oldukları durumda karşımıza "a" ya da "an" olarak çıkıyor. Belirli oldukları durumda ise tekil ya da çoğul fark etmeksizin "the" formunda rastlıyoruz. Önceden kafası karışan vardıysa da umarım bu örnekle beraber çözülmüştür.

Belirsiz Formda Çoğul Artikeller

Belirsiz formda tekil olan artikellerdeki mantık çoğul kullanımda da aynı şekilde karşımıza çıkıyor. Bu sefer, tekil formlardan farklı olarak hankjønn, hunkjønn ya da intetkjønn olması fark etmeksizin ismin sonuna "-er" eki getiriliyor.

en gutt/gutten/gutter - bir erkek çocuk/(belirli bir) erkek çocuk/erkek çocuklar

ei jente/jenta/jenter - bir kız çocuk/(belirli bir) kız çocuk/kız çocuklar

et glass/glasset/glasser - bir bardak/(belirli bir) bardak/bardaklar

Eğer isim "-e" ile bitiyorsa, sondaki "-e" yerinde kalır ve sonuna "-r" eklenir.

et eple/eplet/epler - bir elma/(belirli bir) elma/elmalar

Cümle içinde örnek verelim:

Gutter liker fotball - Erkek çocuklar futbolu severler

Jenter liker gymnastikk - Kız çocuklar jimnastik severler

Epler er ikke dyr - Elmalar hayvan değildir

Belirli Formda Çoğul Artikeller

Belirli formda tekil olan artikellerdeki mantık da çoğul kullanımda aynı şekilde karşımıza çıkıyor. Tekil formlardan farklı olarak hankjønn, hunkjønn ya da intetkjønn olması fark etmeksizin ismin sonuna "-ene" eki getiriliyor.

en gutt/gutten/gutter/guttene - bir erkek çocuk/(belirli bir) erkek çocuk/erkek çocuklar/(belirli bir grup) erkek çocuklar

ei jente/jenta/jenter/jentene - bir kız çocuk/(belirli bir) kız çocuk/kız çocuklar/(belirli bir grup) kız çocuklar

et glass/glasset/glasser/glassene - bir bardak/(belirli bir) bardak/bardaklar/(belirli bir grup) bardaklar

Eğer isim "-e" ile bitiyorsa, sondaki "-e" yerinde kalır ve sonuna "-ne" eklenir.

et eple/eplet/epler/eplene - bir elma/(belirli bir) elma/elmalar/(belirli bir grup) elmalar

Cümle içinde örnek verelim:

Guttene er sultne - (belirli bir grup ve erkek) Çocuklar aç

Jentene venter meg - (belirli bir grup ve kız) Çocuklar beni bekliyor

Eplene er friske - (belirli bir grup) Elmalar taze

"Gutt" ve "jente" kullanım biçimim kafanızı karıştırıyorsa İngilizce üzerinden örnek vererek daha anlaşılır bir hale getireyim:

en gutt/gutten/gutter/guttene - a boy/the boy/boys/the boys

ei jente/jenta/jenter/jentene - a girl/the girl/girls/the girls

Türkçe'de olmayan bir konsept olduğu için kafanız normal olarak karışabilir. Yukarıdaki örnekten anlaşılır bir hal almıştır umarım.

İstisnai Farklılık Gösteren Formlar

1. Sonu "-er" ile biten maskülen isimler, belirsiz çoğul formda sonuna "-e", belirli çoğul formda ise "-ne" alarak çekimlenir:

en sykepleier/sykepleieren/sykepleiere/sykepleierne

en kineser/kineseren/kinesere/kineserne

en fetter/fetteren/fettere/fetterne

2. Sonu "-el" ile biten isimler, çoğul formda "-el"deki "-e" atılarak yazılır. Eğer kelime ardışık iki sessiz harfe sahipse, sessiz harflerden birisi de atılır:

en regel/regelen/regler/reglene

en nøkkel/nøkkelen/nøkler/nøklene

3. Tek heceli kısa isimler belirsiz çoğul bir forma sahip değillerdir:

et kort/kortet/kort/kortene

et hus/huset/hus/husene

Bu kural, ismin bileşik olması durumunda da geçerlidir. Bileşik isim, kelimenin son kısmı ile aynı cinsiyeti alır:

en nøkkel + et kort = et nøkkelkort

et nøkkelkort/nøkkelkortet/nøkkelkort/nøkkelkortene

4. Bazı isimlerin çoğul formunda sesli harf değişimi olmaktadır:

en mann/mannen/menn/mennene

ei bok/boka/bøker/bøkene

et håndkle/håndkleet/håndklær/håndklærne

Buraya kadar olan kısımda, "regelmessige substantiv" diye bilinen düzenli isimlerin artikellerle nasıl çekimlendiğini gördük. Yukarıda belirli/belirsiz form olarak bahsettiğimiz artikeller aslında formlarını içinde bulundukları bağlama göre isimlerden alıyorlar. Son başlığımızın dördüncü maddesinde ise "uregelmessige substantiv" diye bilinen düzensiz isimlerin çekimlenmesine ait birkaç örnek gördük. Düzensiz isimlerin de birden fazla istisnası bulunmakta. Yazının uzunluğunu göz önünde bulundurarak, ileride onların üzerine konuşuruz diyor ve konuyu burada bırakıyorum. Son olarak dikkat edilmesi gereken bir durumdan bahsedelim:

Feminen olan isimlerin artikelleri aynı zamanda maskülen formda da çekimlenebilmektedir:

ei jente/jenta/jenter/jentene - en jente/jenten/jenter/jentene

ei seng/senga/senger/sengene - en seng/sengen/senger/sengene

ei bok - en bok

ei kvinne - en kvinne

Buna ek olarak, teknik olarak doğru olmasa da, feminen isimler için genellikle belirsiz formda maskülen çekiminin (en bok, en jente) ve daha sonra belirli formda feminen çekiminin (boka, jenta) kullanıldığını görebilirsiniz. Bu tür tutarsızlıklar resmi yazışmalarda pek hoş karşılanmaz, ancak günlük yazışma ve konuşmalarda çok yaygındır. Bu yüzden belirsiz formda sık sık "en bok" ve "en jente" gibi telaffuzlar duyabilirsiniz. Ancak "jenten" belirli formda kulağa tuhaf geliyor, bu yüzden çoğu Norveçli bunun yerine "jenta" demeyi tercih eder. Bu durumun sadece feminen artikel alan isimlerde gerçekleşebildiğini unutmayın. Beni de arada bir maskülen formu kullanırken görürseniz şaşırmayın. 

Ayrıca Norveçli bir arkadaşımdan öğrendiğime göre, kendileri de bir ismin nasıl çekimlendiğini unuttukları ya da bilmedikleri zaman, genellikle maskülen olarak çekimlemeyi tercih ediyorlarmış.

Bir postun daha sonuna geldik. Düşündüğümden uzun bir yazı oldu ve epey zaman aldı. Yazdıklarımın üzerinden geçip düzenlemeler yapmış da olsam, yazı içerisinde kafa karıştırıcı bir şeyler vardır elbet. Herhangi bir sorunuz olursa yardımcı olabilmem için lütfen yorumlarda belirtin. Şimdilik görüşmek üzere.

Not: Yazım aşamasında Store Norske Leksikon ve NTNU (Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet) gibi, Norveççe olan birçok kaynaktan yararlanılıp örnek gösterilmiştir.